Eπισκέψιμο σε ολόκληρο το μήκος του, δηλαδή σε μήκος 1.036 μέτρων σκαμμένων μέσα στο βουνό, πάνω από το Πυθαγόρειο της Σάμου, θα είναι στο εξής το Ευπαλίνειο Όρυγμα, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού.
Το Ευπαλίνειο Υδραγωγείο σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε γύρω στα 550 π.Χ. για να υδρεύει -με ασφάλεια και υψηλές προδιαγραφές υγιεινής- την αρχαία πόλη της Σάμου, δηλαδή το σημερινό Πυθαγόρειο. Και λειτούργησε με επιτυχία για 1.100 χρόνια. Η μοναδικότητά του οφείλεται στο «αμφίστομο όρυγμά» του – έτσι το αναφέρει ο Ηρόδοτος – που λαξεύτηκε στο βράχο από δύο αρχαία συνεργεία τα οποία ξεκίνησαν το ένα από τη βόρεια πλευρά και το άλλο από τη νότια και συναντήθηκαν στη μέση της διαδρομής.
Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα παγκοσμίως μνημεία ανθρώπινης δεξιοτεχνίας και κατασκευαστικής ικανότητας. Γι’ αυτό και από το 1992 έχει περιληφθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Είναι ένα σύνθετο τεχνικό έργο που περιλαμβάνει εκτός από το όρυγμα και δεξαμενή, προσαγωγό και υπόγειο αστικό αγωγό.
Η συστηματική ανασκαφή του Ευπαλίνειου πραγματοποιήθηκε το 1971 – 1973 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Διευθυντής του τότε ήταν ο Ulf Janzen, ενώ ο Herman Kienast ήταν εκείνος που έκανε την πρώτη εμπεριστατωμένη μελέτη του. Όμως από τα μέσα του ΄70 μέχρι τα τέλη του 2013, για 40 χρόνια, το μοναδικό τμήμα του ορύγματος που ήταν επισκέψιμο , ήταν τα πρώτα 130 μέτρα από τη νότια είσοδό του.
Έχει πλέον εξασφαλιστεί η ευστάθεια της σήραγγας/ορύγματος, συντηρήθηκαν οι λίθινες επενδύσεις της, τοποθετήθηκαν μεταλλικές σχάρες στα ανοιχτά τμήματα της τάφρου που διατρέχει το όρυγμα, κατασκευάστηκαν προστατευμένοι διάδρομοι επίσκεψης και εγκαταστάθηκε σύστημα ήπιου φωτισμού.
Το Ευπαλίνειο γίνεται έτσι ένας από τους πιο συναρπαστικούς αρχαιολογικούς προορισμούς της χώρας.
